Δρ. Κωνσταντίνος Φ. Πεταλάς

Ο όρος επαγγελαμτικό άσθμα ή άσθμα που προκαλείται από έκθεση σε ερεθιστικούς παράγοντες (irritant induced asthma-IIA) χρησιμοποιείται για να ερμηνέυσει ένα ευρύ φάσμα περιπτώσεων άσθματος που σχετίζονται με την αντίστοιχη επαγγελματική έκθεση.

Το ζητούμενο διαγνωστικά είναι να μπορεί να οριστικοποιηθεί η σχέση αιτίας αποτελέσματος γεγονός που προφανώς είναι  εξαιρετικά σημαντικό για τον ασθενή αφού τίθεται υπό αμφισβήτηση η εργασιακή του ασφάλεια και συνεπώς πέρα από την υγεία του και η επαγγελματική του αποκατάσταση. Σκεφτείτε για παράδειγμα σε πόσο δύσκολη θέση έρχεται ένας αρτοποιός που εμαφανίζει άσθμα λόγω ευαισθητοποίησης στο αλεύρι.

Σε αυτά τα πλαίσια μπορούμε να μιλήσουμε για τους κάτωθι φαινοτύπους επαγγελματικού άσθματος: α) οριστικό επαγγελματικό άσθμα. Είναι οξεία η έναρξη των συμπτωμάτων του άσθματος (βήχας, δύσπνοια, συριγμός, συσφιγκτικό αίσθημα στο στήθος) σε λίγες ώρες από την έκθεση στον αντίστοιχο ερεθιστικό παράγοντα . Διαγνωστικά κριτήρια αυτού του φαινοτύπου είναι : απουσία προηγούμενης συμπτωματολογίας, εμφάνιση μετά από ειδική απλή έκθεση, έκθεση σε υψηλή δόση σε αέριο, καπνό, ατμό, εμφάνιση συμπτωμάτων σε λεπτά, λίφγες ώρες και σίγουρα λιγότερ από 24 ώρες από την έκθεση. Επίσης η παρουσία περιορισμού αεροροής με σημαντική μεταβλητότητα μετά από  βρογχοδιαστολή, αποκλεισμό άλλων αιτιών πνευμονοπάθειας. Χαρακτηριστικά παραδείγμτα είναι η χλωρίνη, αμμωνία, βρωμιοχλωροφθοριομαθάνιο (κύριο συστατικό στους πυροσβεστήρες), συστατικά χρωμάτων, ισοκυανιούχα.

β) Πιθανό επαγγελματικό άσθμα. Είναι το άσθμα που προκαλείται στο εργαζόμενους σε περιβάλλον με πολλά επεισόδια και επαναλαμβανόμενη έκθεση σε περιβάλλον με υψηλούς δείκτες επικινδυνότητας . Έχουν περιγραφεί τέτοια επεισόδια μετά από έκθεση σε όζον, χλωρίνη, διοξείδιο του θείου. Ο όρος υποξύ επαγγελματικό άσθμα επίσης ίσως θα μπορούσε να χρησιμοποηθεί.

γ) Δυνητικό επαγγελματικό άσθμα. Είναι το άσθμα που εμφανίζεται όψιμα και επιβραδυνόμενα μετά από χρόνια έκθεση σε μέτρια επίπεδα ερεθισματαγωγών.  Η απουσία σαφήνειας στη σχέση αιτίας αποτελέσματος αποτελεί το πιο δύσκολο να διαγνωσθεί άσθμα.

Τα εσιπνεόμενα ερεθισματαγωγά προκαλούν φλεγμονή μέσω τραυματισμού του επιθηλίου των αεραγωγών. Η φλεγμονή κινητοποιείται από ποσότητες παραγόντων πολύ χαμηλότερες από αυτές που είναι ικανές να προκαλέσουν ιστική καταστροφή. Πολλοί παράγοντες  μπορεί να επηρεάσουν όπως η ένταση της έκθεσης, φυσικές ιδιότητες (πχ διαλυτότητα) και η χημική αντιδραστικότητα. Παρότι πολλές από τις υπέθυνες ουσίες έχουν έντονη οσμή πάντα πρέπει  να θυμόμαστε ότι αυτή η ιδιότητα δεν είναι ανάλογη της τοξικότητας. Το βιολογικό αποτέλεσμα έχει να κάνει με την περιοχή εναπόθεσης των σωματιδίων. Τα υδατοδιαλυτά σωματίδια μεγέθους 5 μm θα εναποτεθούν στο ανώτερο αναπνευστικό ενώ τα υδατοδιαλυτά σωματίδια 0,5-5 θα φτάσουν μέχρι και τα βρογχιόλια και τις κυψελίδες. Οι ερεθιστικοί παράγντες πιθανώς πέραν της καταστροφής του επιθηλίου δρουν και στις νευρικές απολήξεις με συνοδο αποτέλεσμα την αυξημένη διαπεράτότητα και την αλλαγή στην  αρχιτεκτονική των βρόγχων. Καίριο ρόλο φαίνεται να παίζουν οι αλαρμίνες που εκκρίνονται από τα επιθηλιακά κύττρα αλλά και τα λευκοκύτταρα και νεκρωτικά κύτταρα και αποτελούν φλεγμονώδεις μεσολαβητές.

Η αντιμετώπιση του επαγγελματικού άσθματος  χωρίζεται στην επείγουσα αντιμετώπιση ενός επεισοδίου αλλά και στο χειρισμό μιας χρόνιας έκθεσης. Στις περιτώσεις που το άσθμα δεν είναι βαρύ οι ασθενείς κατά κανόνα συνεχίζουν την εργασία τους αλλά υπό στενή παρακολούθηση και προσπάθεια όσο το δυνατόν μικρότερης έκθεσης στους υπεύθυνους παράγοντες. Υπάρχουν βέβαια και οι περιπτώσεις που αναπτύσσεται μη ελεγχόμενο άσθμα  με αποτέλεσμα να τίθεται στο τραπέζι της συζήτησης ακόμα και η απομάκρυνση από το χώρο εργασίας. Τέλος πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη και καταστάσεις που μπορεί να κάνουν πιο πολύπλοκη την αντιμετώπιση  του επαγγελματικού  άσθματος  όπως η χρόνια ρινίτιδα, η δυσανεξία σε πολλαπλούς χημικούς παράγοντες και το μετατραυματικό stress έπειτα από επεισόδιο οξείας κρίσης στον εργασιακό χώρο